Bondgenootschappen tegen agribusiness ! Wat we meenemen uit de CR agritour:
Wij gingen voorbije maand op gesprek met landbouwers doorheen het land. Waarom deden we dit, wat hebben we eruit geleerd en welke plaats hebben deze ontmoetingen binnen de bredere context van het snijpunt tussen verschillende strijden? De Alliances Working Group vond het belangrijk om dit verhaal met jullie te delen.
(Te lang? Scroll naar beneden voor de belangrijkste punten!)
Wat doet de Alliances Werkgroep?
Sinds de voorbije CR edities proberen wij in dialoog te gaan met vakbonden en de werkers van de industrieën en hun vertegenwoordigers waartegen we ons gericht hebben. We willen bouwen aan gedeelde inzichten hoe de klimaat- en klassenstrijd verwoven zijn.
We strijden tegen een systeem dat winstmaximalisatie vooroptselt aan rechtvaardigheid, welzijn en klimaatgerechtigheid. Dit systeem noemen wij het neoliberaal kapitalisme*. Om dit te veranderen, moeten we een verenigd front vormen en begrijpen wat de gevolgen voor elk van ons zijn. Als we bvb eisen dat de fossiel brandstofindustrie aan banden wordt gelegd, dan pleiten we voor een collectieve en sociaal rechtvaardige terugname van de energieproductie. Beslissingen moeten genomen worden door diegene die de gevolgen ervan moeten dragen.
Nog steeds gaan we in gesprek met vakbonden om elkaar te leren kennen, om te leren van elkaars geschiedenis en kennis over massamobilisatie. Bij deze ben jij ook van harte welkom om aan deze ontmoetingen deel te nemen (uitnodigingen zijn te vinden via de CR-kanalen), oftewel deel uit te maken aan de bijeenkomsten en mobilisaties van Commune Colère.
In de nasleep van de boerenprotesten van het afgelopen jaar en geïnspireerd door voorbeelden zoals het bondgenootschap tussen landbouwers en Les Soulèvement de la Terre tegen de waterreservoirs in Frankrijk, dachten we dat het hoog tijd was om hier ook uit te reiken naar de landbouw in België.
*Neoliberaal kapitalisme steunt op een lange geschiedenis van onderdrukking waaronder racisme, seksisme, ableisme,… De nadruk op het neoliberaal karakter van dit systeem wijst op de collaboratie tussen overheidsinsituties en de zogenaamde vrije markt, die de ongebreidelde accumulatie van middelen voor een kleine elite mogelijk maakt.
Het narratief doorbreken waarbij boer·inn·en tegen natuur worden opgezet
Het thema voor #CR5 is niet uit het niets gekomen. Het is het resultaat van een lange geschiedenis van boerenstrijden over heel de wereld tegen sociale onglelijkheden en ter verdediging van land en kennis. Terwijl landbouwers zich al lang en hard moeten verzetten zijn stedelingen alsmaar meer vervreemd geraakt van de voedselproductieprocessen en de hiermee gepaarde problemen. Toch gaat dit ons allemaal aan. Hoe we onszelf voeden en hoe we toegang tot grond beheren bepaalt nog steeds hoe we onze samenlevingen organiseren tot in de kern. Van slaven in de plantages, grondloze landbouwers en -verwerkers, onderbetaalde arbeidsmigranten of landbouwers met oplopende schulden, de geschiedenis leert ons dat voedselproductie onlosmakelijk met exploitatie verbonden is, en wie de controle heeft ook veel macht heeft. Het leed van zij die de velden bewerken dringt doorheen het hele weefsel van onze samenlevingen door.
Voedsel is iets geworden om winst op te maken en de gebruikswaarde van voedsel heeft plaats moeten maken voor haar ruilwaarde. Daarbij is het sinds kolonisatie en de globalisatie van vrijhandel ook een geopolitieke kwestie geworden. In het kader van de planetaire strijd voor zelfvoorziening, zelfbeschikking en klimaatrechtvaardigheid vechten mensen voor wat we voedselsoevereiniteit noemen.
De afgelopen 60 jaar heeft het Europese landbouwbeleid onder invloed van bedrijfslobby’s landbouw radicaal geïndustrialiseerd waarbij landbouw extreem afhankelijk is geworden van fossiele brandstoffen, kunstmeststoffen, pesticiden, concentratie van landeigenaarschap en grootschalige productie, verwerking en verhandeling. Hun doelstelling was duidelijk: minder landbouwers. En inderdaad, landbouwers zijn aan het verdwijnen: in West Europa blijven slechts twee op de tien landbouwers over sinds de jaren zestig. Cultuur en kennis worden een kapitalistische onderneming en wat het betekent om landbouwer of boer te zijn is drastisch veranderd. Dit heeft een enorme impact op iedereen en is de reden waarom de recente boerenprotesten zo’n groot belang hebben, evenzeer voor bewegingen als Code Rood.
Met krantenkoppen zoals “boeren kwaad over klimaatnormen” creërt de media een simplistisch narratief waarin boeren kwaad zijn op stedelijke klimaatactivisten die hun werk onmogelijk maken. Dit schetst een onvolledig en fout beeld. De rol van de agribusiness wordt zo helemaal onzichtbaar gehouden alsook de diversiteit aan stemmen en strijden binnen in de landbouwsector.
Veel landbouwers en boeren delen het gevoel dat hun werk voortdurend beoordeeld en veroordeeld wordt op hun werk door mensen die geen idee hebben over de dagelijkse, economische realiteit van boeren. Dit moet anders. Willen we de voedselsystemen terug in onze handen krijgen, mogen we kapitalisme ons niet laten verdelen en heersen. Meer dan ooit moeten we elkaar tegemoetkomen, elkaar steunen en elkaar vertrouwen.
Vanuit het verlangen om te strijden tegen gemeenschappelijke vijanden en samen andere toekomsten opbouwen, hebben we ontmoetingen georganiseerd doorheenn België in meer dan 10 boerderijen en meer dan 80 landbouwers ontmoet met uiteenlopende bedrijven. Van kleinschalige biologische tuinbouwers tot een bakker die zijn eigen graan teelt of een grootschalige gangbare melkboer, telkens hebben wij onszelf, CR, en onze acties voorgesteld en dan gezwegen en geluisterd.
Kernpunten na de agritour
Waar landbouwers erg duidelijk over waren, was de complexiteit van de situatie waarin ze zich nu bevinden, tussen gigantische economische druk, zware fysieke arbeid, het verlangen om een maatschappelijk betekenisvol werkt te doen maar hier geen herkenning voor krijgen, de erosie van het rurale sociale weefsel, de grote kloof tussen zijzelf en niet-landbouwers, sociale isolatie, administratieve lasten, het gevoel achter gelaten te worden door handelsakkoorden zoals EU-Mercosur,…
Velen statements (zie quotes hieronder). Terwijl de dagelijkse realiteit van landbouwers enorm verschillen, gingen velen akkoord met de feit dat iets moet veranderen om ervoor te zorgen dat landbouwers een leefbaar inkomen krijgen, gezond en lokaal kunnen produceren, en zorg kunnen dragen voor landelijke omgevingen en ecosystemen.
Een volgende belangrijk thema was wat ‘agribusiness’ precies betekent. Landbouwers zijn altijd in kleine of grote mate afhankelijk van het agroindustrieel complex voor infrastructuur, als afzetting en voor inputproducten zoals zaden, meststoffen of pesticides.
Het is noodzakelijk dat Code Rood bewust is van die afhankelijkheid en oplet bij het definiëren van de agribusiness waartegen wij ons willen verzetten. De reële gevolgen van onze acties en woorden mogen niet terugvallen op de landbouwers. Tijdens de gesprekken bleek de mogelijke economische impact van de CR-actie op de landbouwers inderdaad een bezorgdheid, maar velen bleken wel achter onze actievoering te staan. De geheimhouding rond de locatie en precieze doelwitten weerhield de meeste boeren er wel van om actief mee te doen aan de actie.
We hebben daarentegen wel strategieën besproken, in het bijzonder hoe we op een duurzaam bondgenootschap kunnen smeden om een ander voedselsysteem te kunnen bereiken. Hierbij kunnen we gebruik maken van de tools die we voor handen hebben zoals vakbonden, onderwijs, directe acties, het steunen van bestaande alternatieven en toekomstige experimenten.
Tenslotte lijkt het ons belangrijk om te benadrukken dat vele boeren·inn·en -al dan niet alle- het slachtoffer zijn van een geinstitutionaliseerd wantrouwen in hun kennis en expertise. In de voorbije eeuwen zijn beslissingen over landbouw in toenemende mate top-down gemaakt door mensen en instellingen die zelden of nooit zelf in het veld hebben gestaan. Toch heeft niemand een intiemere kennis van de velden of dieren op de boerderij dan de boer·inn·en zelf. Beslissingen moeten gemaakt worden door zij die de gevolgen moeten dragen, en land behoort toe aan zij die het bewerken.
Daarom moeten we een vertrouwenssprong wagen die al lang niet meer gemaakt is: geef de boeren hun stem terug. Code Rood moet erop waken niet een zoveelste stem te worden die afdoet aan de autonomie van de landbouwer en zo de berg aan regulaties en economische druk verhoogt. Over het algemeen waren al de partijen tijdens onze gesprekken dankbaar voor de gedeelde interesse en bereidwilligheid om te luisteren zonder oordeel. Bij deze hebben wij een aantal citaten uitgekozen die bij ons het meest zijn blijven hangen. Een ding is zeker: willen we bredere, sterkere mobilisaties voor sociale en klimaatrechtvaardigheid dan moeten we dit gesprek levend houden.
Directe citaten van landbouwers
« Wat de agrobusiness doet is sluw, omdat ze boeren nodig hebben. Ze houden ons net met ons hoofd boven water, op de rand van het verdrinken, en toch hangen we van hen af. »
« We praten veel over het verlies van biodiversiteit, maar waar ik me zorgen over maak is het verlies van kennis. Willen we de dingen juist doen, hebben we veel meer mensen nodig die beginnen boeren. We hebben betere educatie nodig. Maar even goed is het onverantwoordelijk om mensen aan te sporen om nu een boerderij te starten. Ze zouden niet kunnen rondkomen omwille van de prijs van grond. Kleine boerderijen gaan meestal failliet na 4 jaar. »
« Wat ik fijn vond toen je me contacteerde, is dat ik me niet beoordeeld voelde. Soms voelt het dat iedereen buiten de sector negatieve ideeën hebben over landbouw. Het is fijn om te zien dat andere mensen zich ook zorgen beginnen te maken. We zullen altijd moeten kunnen eten. »
« Boeren voelen zich als criminelen behandeld door overheidsadministraties zoals het FAVV. Het enige wat hen uitmaakt zijn cijfers, maar ze zijn helemaal losgekoppeld van onze realiteit. »
« Toen ik jong was waren drie op vier kinderen in mijn klas van vijfentwintig kinderen van boeren. Nu zijn mijn kleinkinderen de enige. Mensen weten niet meer waar hun voedsel vandaan komt. »
« Europa is zo hypocriet. Ze straft boeren af als ze kunstmeststof of antibiotica gebruiken, maar sluiten de fabrieken niet die ze maken , ze exporteren het gewoon naar ergens anders. We zijn niet het echte probleem aan het aanpakken . »
« Ik vroeg me af wat radicale klimaatactivisten van me zouden willen, dus ik kwam omdat ik nieuwsgierig was. Ik ben blij nu omdat ik het gevoel heb dat we meer gemeenschappelijk hebben dan ik dacht. »
« Ik heb George-Louis Bouchez ontmoet en ik heb hem gezegd dat er een probleem is met de prijs van landbouwgrond, het is meer dan tien keer duurder geworden. Hij zei me « ga lenen bij de bank ». Ik heb hem gezegd dat de bank nooit aan mij zou lenen want dan zou ik mijn kaas aan 300 euro per kilo moeten verkopen om de lening te kunnen afbetalen. zijn antwoord was “dan moeten we produceren waar het goedkoper is”.
“Hoe gaan we om met het feit dat somige boeren wel aan winstbejag doen en niet aarzelen om grond van hun buren af te pakken? Als we in competitie treden met elkaar, dan betekenen we elkaars dood.”
“Ik zou graag willen dat mensen verstaan dat boeren geen economische activiteit hoort te zijn. »
« Wat je moet begrijpen is dat rauwe voedingsproducten niet winstgevend zijn voor supermarkten. Daarmee lokken ze mensen naar de winkel, maar de winst maken ze op alle andere producten. Wij zijn de enige sector die aan verliesprijzen mag verkopen. »
« Het is zo dat het moeilijk is om druk te zetten op [de agrobusiness]. Als ik mijn melk niet wil verkopen aan de prijs die zij zetten, dan kan ik die drie dagen bewaren, daarna is die slecht en niets meer waard. Dat weten ze. In Wallonië zijn boeren meer solidair. Als die beslissen niet te verkopen aan een te lage prijs, dan gooien ze zelfs hun melk uit op de velden. Als we hier in Vlaanderen druk willen leggen en onze melk niet verkopen, zal er toch altijd eentje zijn die zijn melk toch aan die prijs verkoopt. Dus het is moeilijk om economische of politieke druk te zetten als boeren, alles wat we produceren verderft snel en verliest zijn waarde, en iedereen kent die zwakte.”
“Zelfs al zijn veel (jonge) boeren in zichzelf kritisch over het huidige systeem is er een grote trots verbonden aan veel produceren en is het moeilijk om over alternatieven te praten in ruimtes waar een zekere mannelijkheid domineert.”
“Tijdens Covid hadden we hoop omdat mensen terug rechtstreeks van de boer kwamen kopen. Nu is alles weer zoals ervoor. Wat moet er veranderen zodat consumenten hier meer om geven? Moeten we mensen laten verhongeren voordat ze begrijpen wat wij voor hen doen?”
“Hoe absurd is het dat je moet betalen voor een biocertificaat? In de plaats van ons te doen betalen voor wat we slecht doen, moeten we betalen voor iets goed te doen.”
“We voelen ons soms aangevallen en afgekeurd door consumenten die geven om het klimaat, maar die zien niet hoe de agrobusiness hen vergiftigt, hoe het met dieren omgaat en hoe het ons uitbuit.”
“70% van het Belgisch BBP gaat naar het produceren van goederen en diensten die niet essentieel zijn. Wanneer zetten we onze prioriteiten eens op een rijtje?”
“Het probleem is niet enkel dat we anders moeten denken maar ook anders moeten doen. Jonge boeren erven vandaag bedrijven die 1 miljoen euro schulden hebben. Waar moeten zij beginnen? Wie gaat er helpen?”
“Ik zeg altijd: niemand zegt aan een bakker hoe hij zijn koffiekoeken moet maken en verkopen, waarom zegt iedereen aan een boer hoe hij/zij moet boeren?”
“Neem kunstmeststof bijvoorbeeld, we mogen maar zoveel dierlijke mest gebruiken die mijn koeien zelf produceren. De rest mag ik aanvullen met kunstmeststoffen die veel schadelijker zijn voor het milieu. Op die meststoffen staan geen regulaties en ze zijn heel duur. Ik kan dus mijn bedrijf niet circulair maken omwille van incoherente reglementering.”
“Het probleem is dat de consument geen eerlijke prijzen wil betalen. Of ze kunnen geen eerlijke prijzen betalen omdat woningen zo duur zijn geworden in vergelijking met vroeger.”